Primum post matricem… Gotycka architektura kolegiaty Najświętszej Marii Panny w Sandomierzu

ŚŒredniowieczna architektura kolegiaty w Sandomierzu, drugiej pod względem godnośœci śœwiątyni diecezji krakowskiej, nie została jak dotąd satysfakcjonująco opracowana. Artykuł stanowi więc próbę nowego przedstawienia architektury kośœcioła genetycznym kontekśœcie czternastowiecznego budownictwa Europy ŚŒrodkowo-Wschodniej. Przeprowadzone ostatnio prace konserwatorskie pozwalają na zrewidowanie istniejących teorii dotyczących etapów powstawania œświątyni. Wiele wskazuje to, że już około 1350 r., z fundacji Kazimierza Wielkiego, rozpoczęto wznoszenie halowego korpusu, który ukończono roku 1370. Następnie przystąpiono do nadbudowy i przesklepienia prostokątnego chóru 2. połowy XIII w., a konsekracji œ świątyni dokonał 1382 r. biskup krakowski Jan Radliczyc. W kolejnych latach rozebrano wschodnią œścianę prezbiterium, zastępując ją poligonalną apsydą. Każda naw koœścioła była oryginalnie nakryta osobnym dachem dwuspadowym. Najbliżej spokrewniony kolegiatą jest halowy korpus katedry Ołomuńcu, wzór dla rozety fasady zachodniej maswerk transeptu Cystersów Zlatej Korunie.